డాక్టర్. బి . కేశవులు. ఎండి. సైకియాట్రీ, చైర్మన్ : తెలంగాణ మేధావుల సంఘం.
ఏప్రిల్ 22న జమ్మూ-కాశ్మీర్‌లోని పహల్గామ్‌లో జరిగిన ఘోర ఉగ్రదాడి అనంతరం, భారత్ పాక్‌పై ఊహించని దెబ్బకు తెరలేపింది. గన్నులతో కాకుండా… నీటితో పాక్‌ను గడగడలాడించే వ్యూహం రచించింది. ఏకంగా సింధు నదీజలాల ఒప్పందాన్ని (ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ) సస్పెండ్ చేస్తూ చరిత్రాత్మక నిర్ణయం తీసుకుంది. గడిచిన 65 ఏళ్లుగా అమలులో ఉన్న ఈ ఒప్పందాన్ని రద్దు చేయడం ద్వారా భారత్ పాక్‌కు పెనుమార్గసూచనం పంపింది.
అయితే, పశ్చిమ నదుల నీటిని పూర్తిగా అడ్డుకోవడం సాధ్యమేనా? దీనికెంత సమయం పట్టవచ్చు? భారత్‌కు మౌలిక సదుపాయాలు సరిపోతాయా? అనే సందేహాలు ఇప్పుడు దేశ వ్యాప్తంగా చర్చకు దారితీశాయి.
ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ – నేపథ్యం
1960లో వరల్డ్ బ్యాంక్ మధ్యవర్తిత్వంతో భారత్-పాకిస్థాన్ మధ్య జరిగిన ఒప్పందం ఇది. ఇందులో భాగంగా:
తూర్పు నదులు (రావి, బియాస్, సట్లెజ్) — భారత్‌కు సంపూర్ణ హక్కులు.
పశ్చిమ నదులు (సింధు, జీలం, చీనాబ్) — ప్రధానంగా పాకిస్థాన్ వినియోగానికి ఇవ్వబడ్డాయి.
పశ్చిమ నదుల నీటి ప్రవాహంలో భారత్‌కు పరిమిత ఉపయోగం మాత్రమే అనుమతించబడింది. ముఖ్యంగా జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తి, మత్స్యంపెంపకం వంటి అవసరాలకే నీటిని వినియోగించగలిగింది. ప్రవాహాన్ని నిలిపివేయడం, నీటిని నిల్వ చేయడం అనుమతించలేదు.
ఈ ఒప్పందం మూడు యుద్ధాలు (1965, 1971, 1999) జరిగినా కొనసాగించబడింది. అంతటి ఉదారమైన నీటి పంపిణీ ఒప్పందంగా దీనిని అభివర్ణించారు.
సింధు ఒప్పందం సస్పెన్షన్ – భారత్ దృక్పథం
పహల్గామ్ దాడి తర్వాత, ప్రధాని నరేంద్ర మోదీ నేతృత్వంలోని కేబినెట్ కమిటీ ఆన్ సెక్యూరిటీ (CCS) ఈ ఒప్పందాన్ని “అబెయన్స్”లో ఉంచాలని నిర్ణయించింది. ఏప్రిల్ 24న జలశక్తి మంత్రిత్వ శాఖ కార్యదర్శి దేబశ్రీ ముఖర్జీ, పాకిస్థాన్‌కు లేఖ ద్వారా ఈ విషయాన్ని అధికారికంగా తెలియజేశారు.
భారత్ తరఫున స్పష్టమైన వాదన:
పాకిస్థాన్ ఉగ్రవాదానికి మద్దతు ఇవ్వడం.
భారత భద్రతను పాక్షికంగా గణనీయంగా దెబ్బతీయడం.
భారత్ ఒప్పందంలోని తన హక్కులను సద్వినియోగం చేసుకోలేకపోవడం.
భారత్ తీసుకున్న మూడు-దశల ప్రణాళిక
- స్వల్పకాలిక చర్యలు:
ప్రస్తుత ఆనకట్టల సామర్థ్యాన్ని పెంపు. - మధ్యకాలిక చర్యలు:
ఇండస్ నదీ బేసిన్‌లో కొత్త రిజర్వాయర్ల నిర్మాణం. - దీర్ఘకాలిక చర్యలు:
పశ్చిమ నదుల నీటిని పూర్తిగా నియంత్రించే మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధి.
ఈ ప్రణాళికల అమలుతో, పాకిస్థాన్‌కు వెళ్లే నీటి ప్రవాహాన్ని క్రమంగా తగ్గించడమే లక్ష్యం.
సింధు నీటిని ఆపడం సాధ్యమేనా?
ప్రస్తుతం పరిస్థితి చూస్తే:
భారత్‌కు పెద్ద రిజర్వాయర్లు లేవు.
రన్-ఆఫ్-ది-రివర్ విధానంలో మాత్రమే విద్యుత్ ఉత్పత్తి జరుగుతోంది (ఉదా. కిషన్‌గంగా, రాట్లే ప్రాజెక్టులు).
విస్తృత కాలువల వ్యవస్థ లేదు — పాక్ వైపు పోయే నీటిని రాజస్థాన్ వంటి ప్రాంతాలకు మళ్లించాలంటే.
ఫలితం: నీటి ప్రవాహాన్ని పూర్తిగా నియంత్రించడానికి కనీసం 2 నుంచి 10 సంవత్సరాల సమయం అవసరం. అదనంగా, పర్యావరణ ప్రభావ అధ్యయనాలు, నిధులు, సాంకేతిక సవాళ్లు ఎదుర్కొవాలి.
మే-సెప్టెంబర్ మధ్యకాలంలో మంచు కరిగే సీజన్‌లో భారీ ప్రవాహాన్ని అడ్డుకోవడం కష్టం.
పాకిస్థాన్‌పై ప్రభావం
పాకిస్థాన్ వ్యవసాయ భూముల్లో 80% సింధు నదిపై ఆధారపడింది.
వ్యవసాయం పాక్ జీడీపీలో 25% వాటా.
గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 70% ప్రజలు వ్యవసాయంపై జీవిస్తున్నారు.
పాకిస్థాన్ ఇప్పటికే తీవ్ర భూగర్భజల సంక్షోభాన్ని ఎదుర్కొంటోంది. సింధు నీటి సరఫరా ఆగిపోతే:
నీటి కరవు
పంటలు నష్టపోవడం
ఆహార కొరత
ఆర్థిక అస్థిరత
ఈ పరిస్థితులు పెరిగే అవకాశముంది.
చట్టపరమైన వైఖరి
భారత్ 1969 వియన్నా కన్వెన్షన్ ఆన్ ది లా ఆఫ్ ట్రీటీస్ (VCLT) ప్రకారం, ఒప్పందం ఒక పక్షం తీవ్ర ఉల్లంఘనకు పాల్పడితే, మరో పక్షం సస్పెండ్ చేయగలదు లేదా ఉపసంహరించుకోవచ్చు. పాకిస్థాన్ ఉగ్రవాద మద్దతును భారత్ ఈ ఉల్లంఘనగా చూపించగలదు. అయితే: పాకిస్థాన్ దీనిని “వాటర్ వార్‌ఫేర్”గా పరిగణించి అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానాల్లో ఫిర్యాదు చేసే అవకాశం ఉంది.
చైనా అంశం
సింధు నది టిబెట్‌లోని మానసరోవర్ దగ్గర ఉద్భవిస్తుంది (చైనా నియంత్రణలో). గతంలో ఉరి దాడి అనంతరం భారత్ ఇండస్ ఒప్పందం సమీక్షిస్తామని హెచ్చరించగా, చైనా బ్రహ్మపుత్ర నదిపై ఆనకట్ట నిర్మించింది. అందువల్ల, సింధు జలాలపై ఆధిపత్యం ఇప్పుడు ప్రాంతీయ భూగోళీయ రాజకీయాలలో కీలక అంశంగా మారుతోంది.
ముగింపు
భారతదేశం పహల్గామ్ దాడికి ప్రతిగా తీసుకున్న ఇండస్ వాటర్స్ ట్రీటీ సస్పెన్షన్ ఒక వ్యూహాత్మక నిర్ణయం. ఇది తక్షణ ప్రభావం కంటే, దీర్ఘకాలికంగా పాకిస్థాన్‌ను నీటి విషయంలో ఒత్తిడిలోకి తీసుకురావడం లక్ష్యంగా ఉంది. మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధికి సమయం పట్టినా, ఈ నిర్ణయం భారత్ ఉగ్రవాదంపై సున్నితమైన కఠిన వైఖరిని చాటిచెప్పింది. భవిష్యత్తులో ఈ చర్యలు భారత్-పాక్ సంబంధాలపై, ప్రాంతీయ శాంతి స్థితిగతులపై ఎంతటి ప్రభావం చూపిస్తాయో గమనించాల్సిందే!
